Localisation - Ligging: À l’angle du canal de Tancarville et de la Lézarde, lieu le plus à proximité du site de l’ex-Usine d’or. Op de kruising van het kanaal van Tancarville en van la Lézarde, plaats die het dichtst de site van de vroegere fabriek "Usine d’Or" benadert.

L'Usine d'Or était située +49°29'42.2", +0°11'27.8" (à l'époque, le canal de Tancarville était beaucoup moins large, ce qui explique que l'usine soit localisée dans le canal). De fabriek was gelegen +49°29'42.2", +0°11'27.8" (indertijd was het kanaal van Tancarville veel minder breed, dit verklaart de lokalisering in het kanaal).

Coordonnées GPS - GPS-coördinaten: +49°29'55.7", +0°12'02.4" (localisation approximative - lokalisering bij benadering).

Inscriptions - Opschriften

"À LA MÉMOIRE DES VICTIMES
DE L'EXPLOSION DE L'USINE D'ARMEMENT BELGE
SURVENUE LE 11 DÉCEMBRE 1915"

Inauguration - Inhuldiging: 11 décembre 2015 - 11 december 2015.

Sculpteur - Beeldhouwer: Michel STEFANINI.

Histoire - Geschiedenis

En octobre 1914, le gouvernement belge s'installe à Sainte-Adresse tandis qu'autour du Havre, sur les communes de Gonfreville l'Orcher et de Gainneville, l'armée belge établit une base arrière. Des soldats sont cantonnés dans un camp militaire en attente d'être envoyés au front, d'autres contribuent à l'effort de guerre en travaillant dans des usines d'armement. L'usine de pyrotechnie Bundy de Graville Sainte-Honorine (au Havre), qui fabrique des explosifs, cherche alors un site éloigné pour la partie la plus délicate de son activité: le remplissage des obus. Elle choisit l'Usine d'or de Gonfreville l'Orcher qui sera surnommée la Poudrière d'or. Le matin du 11 décembre 1915, les soldats belges de l'Usine d'or travaillent dans l'atelier de chargement des obus. Quand soudain, à 9h50, une violente explosion retentit... 108 soldats belges et un civil trouvent la mort dans cette catastrophe, dont la cause est certainement accidentelle. Dans les communes alentours, on recense 1.500 blessés et d'importants dégâts (Source [271]).

In oktober 1914 vestigt de Belgische regering zich in Sainte-Adresse, terwijl het Belgisch leger rond Le Havre, in de gemeenten Gonfreville l'Orcher et Gainneville, een achterhoede vestigt. De soldaten worden gelegerd in een militair kamp in afwachting om naar het front gestuurd te worden enerzijds, en anderzijds om bij te dragen aan de oorlogsinspanningen door te werken in de munitiefabriek. De pyrotechnische fabriek Bundy de Graville Sainte-Honorine (Le Havre), waar explosieven worden vervaardigd, zoekt een afgelegen site voor de uitvoering van de gevaarlijkste werkzaamheid: het vullen van obussen. Als locatie wordt de "Usine d’Or" van Gonfreville l'Orcher gekozen, bijgenaamd "la Poudrière d'or". In de morgen van 11 december 1915 werken de Belgische soldaten van de fabriek in de werkplaats waar de obussen worden gevuld. Om 9u50 weerklinkt plotseling een hevige explosie... 108 Belgische soldaten en een burger komen om bij deze ramp, waarvan de oorzaak wellicht te wijten is aan een ongeluk. In de omliggende gemeenten geraken 1.500 mensen gekwetst en de materiële schade is enorm (Bron [271], vertaling: Luc VAN WAEYENBERGE).

--------------------------

In de morgen van zaterdag 11 december 1915 gebeurt het ondenkbare: het kruitmagazijn ontloft. De nachtploeg is net terug maar er zijn 105 mannen aan het werk. Om halftien ontploffen 320 ton kruit en munitie in één groot vuurwerk. Het hele complex, 24.000 vierkante meter groot, is vernield en is nog slecht één grote gapende krater van 10 meter diep. Overal liggen brokstukken van lichamen, puin van gebouwen en uitrusting. Tot in Honfleur, op de andere Seine-oever, sneuvelen ruiten. De knal is 100 m verder hoorbaar. Er zijn 105 doden en ca. 1.500 gewonden. (Bron [4])

Achiel VAN ACKERE:

"Op enige afstand van de fabriek had zich eens - ik geloof in 1915 - een grote ramp voorgedaan in een aldaar gelegen munitiefabriek die in de lucht gevlogen was. Van de soldaten die op dit ogenblik in de fabriek aan het werk waren, schoot geen levend wezen over. Van de gebouwen en het materiaal bleef slechts een put. Men vond geen enkel lijk terug. Alles was verpulverd. Uit het onderzoek bleek dat een officier op ongeveer 100m van de fabriek was voorbij gereden toen de ontploffing zich had voorgedaan. Men had nog een wiel van de auto, een gelaarsd been van de officier en verder noch van hem noch van de chauffeur enig spoor gevonden. De barakken waar de mannen sliepen, op twintig minuten gaans van de fabriek, werden thope geslagen als een kaartenhuis. In de barakken waren velen gekwetst. De soldaten lagen in hun eerste slaap toen het gebeurde. Verdwaasd van schrik vluchtten velen de baan op, sommigen in hun onderbroek. Uren in het ronde waren er gekwetsten. Kilometers vandaar was een kerk ten dele ingestort. Vele uurwerken in de streek waren stilgevallen en weinig ruiten waren gaaf gebleven. (Bron [4])

Informations complémentaires - Bijkomende informatie

Voir ci-dessous ainsi que les sources [267] et [271]. Zie onderaan en bronnen [267] en [271].

Histoire de la poudrière belge (Reportage de la Télévision locale gonfrevillaise) - Geschiedenis van de Belgische munitiefabriek (Reportage van de lokale televisie).
Inauguration du monument (Reportage de France3 Haute-Normandie) - Inhuldiging van het monument (reportage van France3 Haute-Normandie).
Obsèques des victimes belges au Havre - Uitvaart van de Belgische slachtoffers in Le Havre

Ce monument ne comporte pas de noms. Pour la liste des noms, voir la page consacrée au monument funéraire dans le cimetière Sainte-Marie au Havre - Er worden geen namen vermeld op het gedenkteken. Voor een lijst van de slachtoffers, zie pagina gewijd aan het grafmonument in de begraafplaats Sainte-Marie te Le Havre